Tomaat - Lycopersicon Esculentum
Tomaten zijn leuke planten. Terwijl het plantje altijd wel zo'n beetje hetzelfde uiterlijk heeft (al zijn er dan kleine en grote tomatenplanten en is het blad soms donkerder/lichter groen), is de variatie in tomaten zelf echt ontzettend groot. Er zijn rode, gele, groene en zelfs paarsachtige tomaten! En die zijn er in grote en kleine maten. En er zijn behalve ronde en ovale tomaten nog veel meer vormen.
Zaaien Het is aan te raden om tomaten binnen voor te zaaien, zodat de plantjes al een flinke grootte bereikt hebben als ze in mei de kas of de volle grond in mogen. De planten komen oorspronkelijk niet uit Nederland, maar uit warmere streken, en ze hebben dus een langer groeiseizoen nodig hier in Nederland. Door ze binnen op te kweken geef je ze een voorsprong. De zaden kiemen vrij snel. Binnen één tot twee weken zijn de zaden ontkiemt. De tomaten groeien heel snel bij kamertemperatuur, als je ze in maart zaait, heb je in mei al flinke planten. |
Verdere verzorging
Je kunt de tomatenplanten uitplanten in de volle grond of in de kas. Let bij de aankopen van de tomatenzaden (of plantjes) of de plant in de volle grond geteeld kan worden of dat de plant echt een kas nodig heeft. In een kas is wordt het groeiseizoen van de tomaat verlengd en kunnen ook tomatensoorten die er wat langer over doen voor ze vruchten geven nog oogst geven. De tomatensoorten die al snel gaan bloeien en oogst geven, kunnen buiten worden geteeld.
Kort gezegd: tomaten voor buiten kunnen wel in de kas worden geteeld, maar tomaten voor de kas zullen (hoogstwaarschijnlijk) geen oogst geven als ze buiten staan.
Dieven
Tomatenplanten gaan op een gegeven moment dieven maken. Dat zijn extra takjes in de bladokseltjes. Dus aan de hoofdstengel zit een blad, en tussen de hoofdstengel en de steel van het blad maakt de plant een extra stengel met bladeren. Deze stengels moet je er uit halen, want dit vergt veel extra energie van de plant, energie waarvan je liever hebt dat de plant die steekt in het maken van lekkere tomaten.
Hier enkele verduidelijkende plaatsjes over wat dieven zijn en hoe je ze kunt herkennen:
Je kunt de tomatenplanten uitplanten in de volle grond of in de kas. Let bij de aankopen van de tomatenzaden (of plantjes) of de plant in de volle grond geteeld kan worden of dat de plant echt een kas nodig heeft. In een kas is wordt het groeiseizoen van de tomaat verlengd en kunnen ook tomatensoorten die er wat langer over doen voor ze vruchten geven nog oogst geven. De tomatensoorten die al snel gaan bloeien en oogst geven, kunnen buiten worden geteeld.
Kort gezegd: tomaten voor buiten kunnen wel in de kas worden geteeld, maar tomaten voor de kas zullen (hoogstwaarschijnlijk) geen oogst geven als ze buiten staan.
Dieven
Tomatenplanten gaan op een gegeven moment dieven maken. Dat zijn extra takjes in de bladokseltjes. Dus aan de hoofdstengel zit een blad, en tussen de hoofdstengel en de steel van het blad maakt de plant een extra stengel met bladeren. Deze stengels moet je er uit halen, want dit vergt veel extra energie van de plant, energie waarvan je liever hebt dat de plant die steekt in het maken van lekkere tomaten.
Hier enkele verduidelijkende plaatsjes over wat dieven zijn en hoe je ze kunt herkennen:
De dieven zullen snel groeien en op hun beurt ook weer dieven maken. De tomatenplant wordt dus, als je niet zou dieven, een grote wirwar van stengels en bladeren en de hoofdstam is uiteindelijk niet meer te onderscheiden van alle andere takken. De plant gaat ook meer energie steken in het groeien, dan dat hij zal doen in het maken van tomaten (al kan een ongediefte tomaat nog altijd een flinke opbrengst geven, want de dieven krijgen uiteindelijk wel bloemen en maken dus ook tomaten, maar er is een kans dat niet alle tomaten meer zullen rijpen voordat het seizoen voorbij is).
Nog een kleine toevoeging op het vierde plaatje van bovenstaande plaatjes. Als de dief groter wordt, is het lastiger te onderscheiden welke tak de dief, en welke tak de hoofdstam is. Je kunt dan kijken welke tak al bloemen heeft, maar als dit bij beide het geval is, is er altijd een kans dat je per ongeluk de hoofdstam weghaalt. Dit kan op zich geen kwaad, de plant zal er geen hinder aan ondervinden en je kunt de dief gewoon opbinden en die door laten gaan voor hoofdstam.
(Je kunt er in bovenstaand geval (als je er de ruimte voor hebt) ook eventueel voor kiezen om beide takken langs een stok te leiden en beide aan te houden als een soort hoofdstam.)
Nog een kleine toevoeging op het vierde plaatje van bovenstaande plaatjes. Als de dief groter wordt, is het lastiger te onderscheiden welke tak de dief, en welke tak de hoofdstam is. Je kunt dan kijken welke tak al bloemen heeft, maar als dit bij beide het geval is, is er altijd een kans dat je per ongeluk de hoofdstam weghaalt. Dit kan op zich geen kwaad, de plant zal er geen hinder aan ondervinden en je kunt de dief gewoon opbinden en die door laten gaan voor hoofdstam.
(Je kunt er in bovenstaand geval (als je er de ruimte voor hebt) ook eventueel voor kiezen om beide takken langs een stok te leiden en beide aan te houden als een soort hoofdstam.)
Opbinden
Verder moeten tomaten worden opgebonden. Je plaats een stok naast de tomatenplant, en wanneer de tomatenplant van de stok begint af te buigen (omdat hij zo hoog wordt) bind je hem aan de stok vast. Zo blijft de tomaat netjes omhoog groeien.
Natuurlijk hoef je hier niet per se een stok voor te gebruiken. Ik bind de tomaten meestal aan de schutting vast. Dus het is maar net wat je kunt bedenken. Er zijn speciale clips te koop om de tomaten aan een stok vast te binden, maar ik gebruik altijd touw en dat werkt ook prima. (en daarbij kun je de planten met clips niet aan bijvoorbeeld een schutting vastmaken). Zorg er voor dat je de planten niet strak tegen de stok aanbindt, want de hoofdstam van de tomaten wordt nog dikker. Wanneer het touw dan te strak zit kan dat gaan snijden in de stam.
Toppen
Tomaten (op wat kleine soorten na) blijven groeien tot de omstandigheden dat niet meer toe laten en dit kan zorgen voor een gigantische tomatenplant. Daarom moet je naast het dieven de plant uiteindelijk ook toppen om de plant een beetje in toom te houden. Er zijn richtlijnen voor het toppen van een plant, maar om eerlijk te zijn heb ik me daar nooit echt aan gehouden. Ik top de planten gewoon wanneer ik te te groot/te hoog vind worden. Anders zou je er voor kunnen kiezen om de planten buiten te toppen na de 5e tros en in de kas na de 8e. Laat na het toppen altijd een dief ergens groeien, ik zou kiezen voor de kleinste. Zodra die te groot wordt, haal je hem weg en laat je een andere kleine zitten. Dit zorgt er voor dat de sapstroom in de plant goed geregeld blijft.
Bestuiving in de kas
Tomaten zijn zelfbestuivend. Als de planten buiten staan zullen de planten door de wind bewegen en zichzelf zo bestuiven (het stuifmeel in de bloem 'schudt' zo op de stamper van de bloem). Wanneer de planten in de kas staan is er geen wind, en daar zul je de planten dus zelfstandig moeten 'bewegen'. Als je elke dagen even tegen de hoofdstam van de planten tikt, dan bereik je hetzelfde effect als wanneer de planten buiten in de wind zouden staan.
Het is ook verstandig om er op te letten dat de luchtvochtigheid in de kas niet te hoog is. Als dit wel het geval is, dan kan het stuifmeel gaan klonteren, waardoor het minder goed loslaat en de bevruchting minder goed lukt.
Blad verwijderen
Als allerlaatste is het handig om af en toe wat blad van de tomatenplanten weg te halen. Tomatenplanten maken vrij veel blad. Wanneer deze bladeren voor de trossen onrijpe tomaten hangen zal het lang duren voor de tomaten rijpen, want daar is (zon)licht voor nodig. Wanneer je wat bladeren die in de weg zitten verwijderen zal er licht bij de trossen komen en kunnen de tomaten rijpen.
Ook dorre bladeren (geel of bruin verkleurd) kun je weghalen. Zorg dat er per plant wel nog zo'n 8 tot 10 volgroeide bladeren aan de plant zitten, want zonder bladeren kan de plant geen voedingsstoffen opnemen. Ik verwijder zelf alleen blad als het echt in de weg zit, maar je moet zelf een beetje uitvinden wat je het handigst vindt.
Tomaten stekken
Behalve door middel van zaaien, zijn tomaten ook heel makkelijk te vermeerderen via stek. Dit is handig als je bijvoorbeeld toch nog grag een tomatenplant erbij had gehad, maar het al te laat in het seizoen is om nog te zaaien.
Om te stekken zoek je een dief die groot genoeg is, minimaal 10 cm lang, iets groter mag ook en al minimaal drie blaadjes heeft.
Knip de dief van de plant af, knip/snij de onderkant van de stek schuin af (zoals op de foto hiernaast) en zet hem zo snel mogelijk in een glas met water. Vul een potje met een mengsel van potgrond en zand/cocopeat (verhouding: 4 delen grond, 1 deel zand/cocopeat). Je kunt de stek eventueel nog in stekpoeder dopen, maar dit is niet noodzakelijk. Steek de stek nu in de potgrond en geef het goed water. Zet het potje met de stek niet in de volle zon of in de kas (want dat is te warm), maar een beetje beschut tegen weersomstandigheden in de schaduw. Zorg dat de aarde goed vochtig blijft, want de stek heeft in het begin nog geen wortels om water mee op te nemen. Na één tot twee weken heeft de stek worteltjes gemaakt en zal het plantje gaan groeien. Als het plantje groot genoeg is kan het plantje worden uitgeplant.
Oogst
Je kunt rijpe tomaten gewoon van de plant afplukken of afknippen. Net wat je prettig vindt. Het is niet nodig om het hele trosje te oogsten, je kunt gewoon de rijpe tomaten er tussenuit halen. Tomaten hoeven niet zo hard te zijn als winkeltomaten om ze te plukken, ze mogen best iets zachter zijn. Maar let er wel op dat de tomaat niet overrijp wordt.
Zaadwinst
Het verzamelen zelf van de tomatenzaden is niet moeilijk, je vangt gewoon het sap met zaden op wat in de tomaat zit en de rest van de tomaat kun je lekker opeten. Het lastige is het drogen en bewaren van de tomatenzaden.
Om de tomatenzaden zit namelijk een glibberig laagje. Dit laagje houdt én het kiemen van de tomaat tegen én het maakt het drogen zoals je dat normaal zou doen (op een keukenpapiertje bijvoorbeeld) lastig, want zodra het is opgedroogd blijft het zaadje plakken aan het oppervlak waar je het op gedroogd hebt.
Er zijn twee manieren om het laagje af te breken. Mijn persoonlijke favoriet is het gebruik van fijn zand. Spoel de zaden vooraf een beetje schoon. Meng de zaden daarna met wat fijn zand. Roer het mengseltje elke dag even door tot het zand volledig droog is. Dan giet je het geheel door een keukenzeef (met een maasgrootte waarbij de zaden achterblijven, maar het zand erdoorheen gaat).
De zaden kun je nog laten nadrogen en dan kunnen ze opgeborgen worden.
De tweede manier is om de tomatenzaden met het tomatensap en wat water in een schaaltje te doen, en dit te laten staan tot er een laagje schimmel op komt. Dan giet je het hele prutje door een zeef, met een maasgrootte waarbij de tomatenzaden achterblijven. Spoel de tomatenzaden goed af en laat ze goed nadrogen voor je ze opbergt.
Tomatenzaden kopen?
Kijk eens bij: tomatenzaden
Verder moeten tomaten worden opgebonden. Je plaats een stok naast de tomatenplant, en wanneer de tomatenplant van de stok begint af te buigen (omdat hij zo hoog wordt) bind je hem aan de stok vast. Zo blijft de tomaat netjes omhoog groeien.
Natuurlijk hoef je hier niet per se een stok voor te gebruiken. Ik bind de tomaten meestal aan de schutting vast. Dus het is maar net wat je kunt bedenken. Er zijn speciale clips te koop om de tomaten aan een stok vast te binden, maar ik gebruik altijd touw en dat werkt ook prima. (en daarbij kun je de planten met clips niet aan bijvoorbeeld een schutting vastmaken). Zorg er voor dat je de planten niet strak tegen de stok aanbindt, want de hoofdstam van de tomaten wordt nog dikker. Wanneer het touw dan te strak zit kan dat gaan snijden in de stam.
Toppen
Tomaten (op wat kleine soorten na) blijven groeien tot de omstandigheden dat niet meer toe laten en dit kan zorgen voor een gigantische tomatenplant. Daarom moet je naast het dieven de plant uiteindelijk ook toppen om de plant een beetje in toom te houden. Er zijn richtlijnen voor het toppen van een plant, maar om eerlijk te zijn heb ik me daar nooit echt aan gehouden. Ik top de planten gewoon wanneer ik te te groot/te hoog vind worden. Anders zou je er voor kunnen kiezen om de planten buiten te toppen na de 5e tros en in de kas na de 8e. Laat na het toppen altijd een dief ergens groeien, ik zou kiezen voor de kleinste. Zodra die te groot wordt, haal je hem weg en laat je een andere kleine zitten. Dit zorgt er voor dat de sapstroom in de plant goed geregeld blijft.
Bestuiving in de kas
Tomaten zijn zelfbestuivend. Als de planten buiten staan zullen de planten door de wind bewegen en zichzelf zo bestuiven (het stuifmeel in de bloem 'schudt' zo op de stamper van de bloem). Wanneer de planten in de kas staan is er geen wind, en daar zul je de planten dus zelfstandig moeten 'bewegen'. Als je elke dagen even tegen de hoofdstam van de planten tikt, dan bereik je hetzelfde effect als wanneer de planten buiten in de wind zouden staan.
Het is ook verstandig om er op te letten dat de luchtvochtigheid in de kas niet te hoog is. Als dit wel het geval is, dan kan het stuifmeel gaan klonteren, waardoor het minder goed loslaat en de bevruchting minder goed lukt.
Blad verwijderen
Als allerlaatste is het handig om af en toe wat blad van de tomatenplanten weg te halen. Tomatenplanten maken vrij veel blad. Wanneer deze bladeren voor de trossen onrijpe tomaten hangen zal het lang duren voor de tomaten rijpen, want daar is (zon)licht voor nodig. Wanneer je wat bladeren die in de weg zitten verwijderen zal er licht bij de trossen komen en kunnen de tomaten rijpen.
Ook dorre bladeren (geel of bruin verkleurd) kun je weghalen. Zorg dat er per plant wel nog zo'n 8 tot 10 volgroeide bladeren aan de plant zitten, want zonder bladeren kan de plant geen voedingsstoffen opnemen. Ik verwijder zelf alleen blad als het echt in de weg zit, maar je moet zelf een beetje uitvinden wat je het handigst vindt.
Tomaten stekken
Behalve door middel van zaaien, zijn tomaten ook heel makkelijk te vermeerderen via stek. Dit is handig als je bijvoorbeeld toch nog grag een tomatenplant erbij had gehad, maar het al te laat in het seizoen is om nog te zaaien.
Om te stekken zoek je een dief die groot genoeg is, minimaal 10 cm lang, iets groter mag ook en al minimaal drie blaadjes heeft.
Knip de dief van de plant af, knip/snij de onderkant van de stek schuin af (zoals op de foto hiernaast) en zet hem zo snel mogelijk in een glas met water. Vul een potje met een mengsel van potgrond en zand/cocopeat (verhouding: 4 delen grond, 1 deel zand/cocopeat). Je kunt de stek eventueel nog in stekpoeder dopen, maar dit is niet noodzakelijk. Steek de stek nu in de potgrond en geef het goed water. Zet het potje met de stek niet in de volle zon of in de kas (want dat is te warm), maar een beetje beschut tegen weersomstandigheden in de schaduw. Zorg dat de aarde goed vochtig blijft, want de stek heeft in het begin nog geen wortels om water mee op te nemen. Na één tot twee weken heeft de stek worteltjes gemaakt en zal het plantje gaan groeien. Als het plantje groot genoeg is kan het plantje worden uitgeplant.
Oogst
Je kunt rijpe tomaten gewoon van de plant afplukken of afknippen. Net wat je prettig vindt. Het is niet nodig om het hele trosje te oogsten, je kunt gewoon de rijpe tomaten er tussenuit halen. Tomaten hoeven niet zo hard te zijn als winkeltomaten om ze te plukken, ze mogen best iets zachter zijn. Maar let er wel op dat de tomaat niet overrijp wordt.
Zaadwinst
Het verzamelen zelf van de tomatenzaden is niet moeilijk, je vangt gewoon het sap met zaden op wat in de tomaat zit en de rest van de tomaat kun je lekker opeten. Het lastige is het drogen en bewaren van de tomatenzaden.
Om de tomatenzaden zit namelijk een glibberig laagje. Dit laagje houdt én het kiemen van de tomaat tegen én het maakt het drogen zoals je dat normaal zou doen (op een keukenpapiertje bijvoorbeeld) lastig, want zodra het is opgedroogd blijft het zaadje plakken aan het oppervlak waar je het op gedroogd hebt.
Er zijn twee manieren om het laagje af te breken. Mijn persoonlijke favoriet is het gebruik van fijn zand. Spoel de zaden vooraf een beetje schoon. Meng de zaden daarna met wat fijn zand. Roer het mengseltje elke dag even door tot het zand volledig droog is. Dan giet je het geheel door een keukenzeef (met een maasgrootte waarbij de zaden achterblijven, maar het zand erdoorheen gaat).
De zaden kun je nog laten nadrogen en dan kunnen ze opgeborgen worden.
De tweede manier is om de tomatenzaden met het tomatensap en wat water in een schaaltje te doen, en dit te laten staan tot er een laagje schimmel op komt. Dan giet je het hele prutje door een zeef, met een maasgrootte waarbij de tomatenzaden achterblijven. Spoel de tomatenzaden goed af en laat ze goed nadrogen voor je ze opbergt.
Tomatenzaden kopen?
Kijk eens bij: tomatenzaden